تاریخچه ساعت؟ آیا می‌دانید اولین ساعت ساخت دست بشر چه نوع ساعتی بوده است؟ بد نیست بدانید که ساعت سایه‌ای اولین ساعت دنیا است که مصری‌های باستان در 3500 سال پیش ساخته‌اند. ساعت سایه‌ای خطا و اشتباه داشت و فقط صبح و بعد از ظهر را نشان می‌داد. به‌همین دلیل بشر ساعت خورشیدی، ساعت آبی، ساعت شمعی، شنی و نهایتاً ساعت مکانیکی (اولین نسخه ساعت‌های امروزی) را اختراع کرد.
در بین ساعت‌های موجود در دنیا، امروزه ساعت دیواری، از اکسسوری‌های لوکس و ضروری منازل و دفاتر کار به‌حساب می‌آید. برای همین در این مقاله تصمیم گرفتیم تاریخچه ساعت، مخترع ساعت دیواری و تکامل آن به شکل امروزی را بررسی کنیم. اگر شما هم علاقه دارید که در مورد اختراع ساعت دیواری و نحوه ایجاد آن مطلع شوید، تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.
معرفی انواع ساعت‌های ابتدایی غیر مکانیکی
قبل از اختراع ساعت مکانیکی، ساعت به شکل‌های دیگری وجود داشت که زمان را دقیق نشان نمی‌دادند چراکه موتور نداشتند. در ادامه به معرفی تاریخچه ساعت و اولین ساعت‌های ساخت دست بشر می‌پردازیم. اسامی این ساعت‌ها عبارتند از:
1- ساعت سایه‌ای
اولین ساعت دنیا بنایی باریک، بلند، نوک تیز و چهار طرفه به‌نام ابلیسکObelisk)) بود که توسط مصریان ساخته شد. این ساعت 2 کارایی داشت:
- نشان دادن روز به دو قسمت صبح و بعدازظهر
- نشان دادن کوتاه‌ترین و بلندترین روز سال
وقتی سایه ابلیسک سمت شرق بود نشان می‌داد هنوز صبح است و همین‌که سایه ناپدید می‌شد خبر از آمدن ظهر می‌داد. بعد از آن سایه ابلیسک با به سمت غرب رفتن خبر آمدن بعدازظهر را به مردم می‌داد. همچنین در سال سایه ابلیسک در ظهر بلند و کوتاه می‌شد که بلندترین روز سال(اول تابستان) یا کوتاه‌ترین روز سال(اول زمستان) را نشان می‌داد.
بعد از مدتی مصریان این ساعت را به اندازه‌های کوچک‌تر و قابل حمل ساختند تا همه آن را همراه داشته باشند.
2- ساعت آفتابی
مصریان بعد از چندین سال توانستند از اندازه و جهت سایه به‌طور حدودی ساعت و زمان روز را بفهمند. به همین دلیل حدود 1500 سال قبل از میلاد، اقدام به ساخت ساعت آفتابی کردند. این ساعت مانند ساعت سایه‌ای با نور آفتاب کار می‌کرد. با این تفاوت که گنومون (Gnomon) یا همان نشانگر عمودی ساعت روی سطحی افقی به شکل نیم‌دایره قرار داشت.
برای راحتی فهمیدن ساعت روی نیم دایره دوازده عدد به نشانه 12 ساعت از روز تقسیم کردند. با توجه به رسیدن به زمان ظهر و تغییر جهت سایه از شرق به غرب جهت نیم‌دایره را عوض می‌کردند تا ساعت بعدازظهر نیز مشخص شود. در بیشتر شهرهای بزرگ این ساعت در میدان اصلی شهر قرار می‌گرفت تا همه از ساعات روز آگاه شوند.
این ساعت به غیر از دقیق نبودن مثل ساعت‌های امروزی یک ایراد بزرگ داشت و این کار نکردن آن در روزهای ابری بود. به همین دلیل مصریان به ساختن ساعت آبی روی آوردند.
3- ساعت آبی
کاهنان معابد مصر در طول روز و مخصوصا در شب مراسم عبادت و قربانی زیادی انجام می‌دادند. آن‌ها می‌خواستند زمان انجام مراسم خود را دقیق بدانند برای همین در زمان آمون هوتپ ساعت آبی ساخته شد. بدین ترتیب همیشه در ساعات مشخصی کاهنان به عبادت و مراسم مختلف خود می‌پرداختند.
این ساعت یک ظرف سنگی با اضلاع شیب‌دار بود که باعث می‌شد آب با سرعت ثابتی به آرامی از سوراخ زیر آن به ظرف پایینی بچکد. مصریان برای فهمیدن زمان در هر ماهی از سال، سطح ظرف را به دوازده ستون تقسیم کردند. در هر ستون هم ساعات روز را مشخص کردند تا زمان در هر موقع از سال مشخص شود.
وقتی سطح آب به ستونی می‌رسید نشان دهنده ماه سال و عدد داخل ستون نشان دهنده زمان بود. مثلا اگر سطح آب به ستون سوم و عدد 10 می‌رسید نشان دهنده ساعت ده در ماه خرداد بود.
به غیر از مصر، به‌مرور در کشورهای دیگر مثل ایران، یونان، چین نیز شکل‌های مختلف ساعت آبی ساخته شد. در یونان این ساعت برای تعیین مدت سخنرانی در دادگاه‌ها و جلسات مهم استفاده می‌شد.
در ایران ساعت آبی نقش مهمی در زندگ کشاورزان و آبیاری زمین‌هایشان داشته است. حتی حدود 50-60 سال پیش نیز هنوز کشاورزان از این ساعت برای آبیاری زمین‌هایشان به‌جای ساعت‌های امروزی استفاده می‌کردند. ایرانیان از طریق این ساعت که با یک فنجان، یک دیگ پر از آب و تیله ساخته شده بود، آغاز سال نو را می‌فهمیدند.
تا قبل از ساخت ساعت‌های مکانیکی، ساعت آبی دقیق‌ترین ساعت در دنیا بود. این ساعت در کل ساعات شبانه‌روز و تمام ایام سال کارایی و استفاده داشت.
4- ساعت شمعی
ساعت شمعی فقط برای مواقعی که آفتاب نبوده و ساعت آبی نیز در دسترس نبود گزینه خوبی بود. این ساعت از یک شمع و تعدادی میخ درست می‌شد. فاصله بین هر میخ نشان‌دهنده مدت زمان مشخصی بود. از این ساعت برای بیدار شدن بعد از یک چرت کوتاه یا اتمام وقت سخنرانی استفاده می‌کرند. بدین شکل که موقع آب شدن شمع، میخ روی ظرف زیر شمع می‌افتاد و صدا می‌کرد.
5- ساعت شنی
ساعت شنی اولین بار در قرن هشتم پس از میلاد توسط راهب کلیسایی در فرانسه اختراع شد. این ساعت با دو حباب شیشه‌ای متصل بهم که داخل آن با شن پر شده بود ساخته شد. بین دو حباب سوراخی باریک وجود داشته که شن به آرامی از آن رد می‌شد. وقتی حباب پایینی پر می‌شد، آن را سر وته می‌کردند و تعداد دفعاتی که این جایجایی را انجام می‌دادند مبنای تعیین حدودی زمان برای انجام کارها بوده است.
این ساعت بین دریانوردان که به اقیانوس‌ها سفر می‌کردند محبوبیت زیادی پیدا کرد. علت این محبوبیت عدم تاثیر طوفان‌ها روی زمان‌سنجی آن بود.
برای اینکه ساعت شنی دقیق کار می‌کرد باید به چند مورد دقت می‌کردند. این موارد عبارتند از:
- دو حباب باید دقیقا هم‌اندازه می‌بودند.
- ماسه یا شن استفاده شده باید خشک و یک‌اندازه باشند.
- ساعت حتما روی سطح صاف و همواری باید قرار می‌گرفت.
- دقیق متصل شدن دو حباب به یکدیگر که رطوبت وارد آن نشود.
تاریخچه ساعت و پیدایش ساعت مکانیکی و دیواری
ساعت‌های دیواری مکانیکی برای مطلع شدن مردم از زمان دقیق در قرون وسطی درست شدند. به مرور این ساعت‌ها پیشرفت کرده و نسل امروزی ساهت‌های دیواری را بوجود آورد. در ادامه به معرفی تاریخچه ساعت و اولین ساعت‌های مکانیکی دنیا می‌پردازیم. این ساعت‌ها عبارتند از:
1- ساعت دیواری مکانیکی
اولین ساعت مکانیکی در سال 996 بعد از میلاد (قرون وسطی) برای استفاده در کلیسا توسط راهب کلیسایی در در انگلیس ساخته شد. هدف از ساخت این ساعت فهمیدن زمان عبادت و ارتباط با خدا و ایجاد نظم در صومعه‌ها بود. در ابتدا این ساعت‌ها 7 بار زنگ برای فراخوان راهبان در طول روز می‌زدند.
بعد از آن توسط راهبان دیگر ساعت‌های دیواری برای نصب شدن روی دیوارهای کلیساها و صومعه‌ها ساخته شد که در سایزهای بزرگ با وزنه‌ای آویزان که عقربه ساعت شمار را به حرکت می‌انداخت. هدف از ساخت این ساعت‌های بزرگ و سنگین با خبر شدن مردم از زمان عبادت با خدا، برقراری نظم در کارها بود. در آن زمان این ساعت‌های بزرگ حس و حال زیبایی به محیط شهرها داده بودند.
2- ساعت تخم مرغی قابل حمل
سنگینی و غیر قابل حمل بودن ساعت‌های دیواری باعث شد که در سال 1510 یک کلید ساز آلمانی به فکر اختراع ساعتی سبک و قابل حمل بیفتد. نام این مخترع پیتر هنلین بود. او در ابتدا وزنه‌های سنگین را حذف و فنر را جایگزین آن کرد. بدین ترتیتیب اولین ساعت مکانیکی قابل حمل ساخته شد.
این ساعت تخم‌مرغی شکل که قابلیت قرارگیری روی میز یا جیب را داشت در بین ثروتمندان محبوبیت زیادی پیدا کرد. اما نداشتن دقیقه شمار نقطه ضعف بزرگ این مدل ساعت بود. در سال 1577 جاست بورگی دقیقه شمار را برای ساعت‌ها تولید کرد، اما همچنان این ساعت‌ها ایراداتی داشتند.
3- ساعت دیواری آونگی (پاندول‌دار)
ایرادات موجود در ساعت‌های قبلی باعث شد تا دانشمندی هلندی به‌نام کریستین هویگنس به فکر ساعت دقیق‌تری بیفتد. بالاخره در سال 1656 این دانشمند اولین ساعت آونگی (پاندول‌دار) را با توجه به طرح ساعت آونگی گالیه ساخت. این ساعت دقیق‌ترین ساعت مکانیکی تا آن زمان بود که خطای آن کمتراز یک دقیقه در روز بود.
اما آونگ آن حدود 50 درجه می‌چرخید و این خیلی زیاد بود. این دانشمند با نیوتن در مورد این مساله صحبت کرد و همین مورد باعث شد تا به بهبود حرکت آونگ فکر کند. بالاخره با انجام آزمایش‌های زیاد حرکت آونگ به 10 تا 15 درجه تغییر کرد.
این ساعت دقت بالای داشت. برای همین دریانوردان از آن به‌عنوان کرنومتر دریایی (زمان‌سنج در دریا) استفاده می‌کردند.
ساعت آونگی دیواری در قرن 17 بین مردم محبوبیت زیادی پیدا کرد. به‌طوری‌که داشتن ساعت دیواری بین مردم نشانی از اعتبار، کلاس و ثروت بین مردم بود. اما همه ساعت‌ها تقریبا یک مدل و جاگیر بودند. بالاخره در قرن 19 میلادی انقلابی در ساخت ساعت‌های دیواری و راحت‌تر شدن استفاده از آن‌ها شد.
اولین تغییر سبک کردن ساعت‌ها استفاده از باطری و حذف پیچ و وزنه بود. در ابتدا باطری در خارج از ساعت قرار داشت. بعد از چند سال در سال 1906 باطری‌ها به شکل امروزی داخل ساعت قرار گرفت تا ظاهر ساعت قشنگ‌تر شود.
4- ساعت دیواری کوارتز
بعد از آن ساعت کوارتز در سال 1927 توسط دو فرد به نام‌های وارن ماریسون و جی دبلیو هورتون در آرمایشگاه ادیسون ساخته شد. این ساعت دقیق‌تر از ساعت‌های مکانیکی کار می‌کرد.
کوارتز باعث شد تا ساخت ساعت دیواری از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد. قیمت مناسب، دقت، کیفیت بالا و عدم نیاز به مراقبت خاص باعث محبوبیت استفاده از ساعت دیواری در بین همه مردم از دهه 1980 تاکنون شود.
5- ساعت دیواری‌های نوین و امروزی
با گذشت زمان، بشر در ساخت مدل‌های مختلف ساعت دیواری تبحر پیدا کرد و به‌مرور ساعت‌های مختلف: آنالوگ، مکانیکی، دیجیتال و اتمی در شکل‌ها و طرح‌های مختلف ساخته شد. همچنین دیگر مثل زمان‌های گذشته ساعت دیواری‌ها ساده و یک مدل نیستند. در حال حاضر از لحاظ اندازه، شکل و جنس مدل‌های مختلف ساعت مثل: ساعت دیواری آینه‌ای، ساعت دیواری مدرن، ساعت دیواری فانتزی و چوبی وجود دارند. امروزه ساعت دیواری‌ها هم زمان را یاداوری می‌کنند هم به زیبایی و جذابیت محیط کمک می‌کنند.
کلام آخر تاریخچه ساعت
امروزه بیشتر افراد با ساعت دیواری حال‌وهوای جدیدی به دیوار منزل یا محیط کار خود می‌دهند و هم از زمان غافل نمی‌شوند. اگر شما هم می‌خواهید که جدیدترین و بروز‌ترین ساعت دیواری را ببینید و یا حتی آن‌ها را تهیه کنید حتما سری به فروشگاه آیدیس بزنید.
